พญายมราช

พญายมราช คือ ท้าวโลกบาล ประจำทิศใต้ ทรงกระบือ เป็นพาหนะ ถือไม้เท้าเป็นอาวุธ มีดาวอังคาร เป็นดาวประจำพระองค์ท่านในทางศาสนาพุทธ ฝ่ายเถรวาท ถือว่า พญายมราช มีชาติกำเนิดเป็นเทวดาในชั้นจาตุมหาราชิกา และเป็นเจ้าแห่งเวมานิกเปรต

ในเทวทูตสูตร พระพุทธเจ้าตรัสว่า พญายมราช มีหน้าที่ซักถามสัตว์นรก เกี่ยวกับเทวทูต ๕ ได้แก่ ทารกแรกเกิด คนแก่ คนป่วย นักโทษ และคนตาย เพื่อให้สัตว์นรกนั้นได้ระลึกถึงกุศลกรรม ที่ตนเคยทำมา หากสัตว์นรกจำได้ ก็จะพ้นจากนรก หากจำไม่ได้ยมบาลก็จะนำตัวสัตว์นรกนั้น ไปลงโทษตามบาปกรรมที่ได้ทำมา ส่วนลัทธิข้างจีน ฝ่ายมหายาน กล่าวว่า พญายมราช เป็นพระโพธิสัตว์องค์หนึ่ง ทำหน้าที่พิพากษา แก่ดวงวิญญาณทั้งหลาย

พญายมราช เป็นเทวดา ทำหน้าที่พิพากษา และปกครองดวงวิญญาณทั้งหลายในนรกภูมิ มีบริวารคือ นายนิรยบาล มีหน้าที่นำวิญญาณทั้งหลาย ไปยังสำนักพญายม และลงโทษแก่ดวงวิญญาณในนรก ซึ่งบริวารท้าวพญายมราช ที่คนไทยรู้จักดีมีด้วยกัน ๒ องค์ ได้แก่ พระกาฬไชยศรี และเจ้าพ่อเจตตคุปต์ ซึ่งมีรูปเคารพอยู่ที่ศาลหลักเมือง ทำหน้าที่จดชื่อ และจับวิญญาณชั่วร้าย ที่จะมารบกวนบ้านเมือง า ที่มีการกล่าวถึงในตำนานของทุกชาติพันธุ์ภาษา ของทุกวัฒนธรรมทั่วโลก ต่างกันเพียงการเรียกนาม ที่เป็นเอกลักษณ์ของแต่ละภาษาเท่านั้น ส่วนหน้าที่และอำนาจนั้น มีความคล้ายคลึงกัน คือ

นอกจากนี้ยัง มีการกล่าวถึง พญายมราชไว้หลากหลาย อาจเป็นเพราะพญายมเป็นตำแหน่งเทวราช ผู้ปกครองยมโลก มีการหมุนเวียนไปตามมติของเทวสภา หรือบารมีที่สั่งสมมาให้ไปเกิดเป็นท้าวพญายมราช จากเทวตำนาน กล่าวว่า ท้าวจตุโลกบาลทิศทักษิณ คือ พญายมราช ในยุคต้นที่ยังไม่มีวิญญาณใดเหมาะสม ท้าวจตุโลกบาลทิศทักษิณ คือ ท้าววิรุฬหก ทรงเป็นเทวกำเนิดจึงต้องรับภาระในตำแหน่งพญายม ซึ่งในตำนานได้กล่าวไว้ว่า บริวารของพญายมคือ ยมทูต ก็คือกุมภัณฑ์ พวกหนึ่งนั่นเอง